استاد روابط بین‌الملل دانشگاه با اشاره به اینکه بازگشت تحریم‌ها پایان دیپلماسی نیست، گفت: دستگاه دیپلماسی ایران باید نهایت تدبیر را به خرج دهد و اجازه ندهد انتقادها یا فشارهای سیاسی داخلی به سیاست‌های عملی آسیب‌زا تبدیل شود. در غیر این صورت، واکنش‌های متقابل غرب می‌تواند شرایط را به مراتب بحرانی‌تر کند.

به گزارش کارآفرينان نيوز تازه‌ترین نشست شورای امنیت سازمان ملل، صحنه فشار تازه‌ای علیه ایران بود؛ جایی که قطعنامه تمدید لغو تحریم‌ها علیه ایران تصویب نشد تا تحریم‌های شورای امنیت بار دیگر اعمال و خواسته سه کشور حاضر در برجام یعنی فرانسه، آلمان و انگلیس تأمین شود. اروپا به رغم اجرایی شدن برخی شروط خود از سوی ایران، فرآیند بازگشت تحریم‌ها علیه ایران را زودتر از زمان مقرر آن به شورای امنیت برد و از پنجم مهر ماه سال جاری در صورتی که رویداد تازه و متفاوتی روی ندهد، قطعنامه‌های شورای امنیت باز خواهدگشت.
در این میان دلایل این میزان اصرار اروپا به تضعیف دیپلماسی، پاسخ تهران به اروپا و جزئیات و کیفیت آن و نیز مسیری که غرب و ایران برای آینده تعاملات خود انتخاب خواهند کرد، از مهمترین موضوعاتی است که در رسانه‌های داخلی و خارجی مورد توجه و تحلیل قرار گرفته است. این تحلیل‌ها را سفر «مسعود پزشکیان» رئیس‌جمهور ایران به مجمع عمومی سازمان ملل متحد، پیچیده‌تر هم کرده است از آن رو که بسیاری از تحلیلگران معتقدند این سفر می‌توان فرصت مغتنمی برای تعیین چارچوب روابط آینده ایران و اروپا و آمریکا باشد.
در گفت‌وگو با «علیرضا سلطانی» استاد دانشگاه و تحلیلگر روابط بین‌الملل، به بررسی چشم‌انداز تحریم‌ها و گزینه‌های دیپلماسی ایران پرداخته‌ایم؛ از ظرفیت‌ها و محدودیت‌های حمایت چین و روسیه تا سناریوهای پیش‌روی تهران در آستانه ۵ مهر. او معتقد است موفقیت یا شکست ایران در این مقطع بیش از هر چیز به مدیریت رفتار دیپلماتیک و پرهیز از واکنش‌های هیجانی بستگی دارد.

اگر ایران و آمریکا اراده دیپلماتیک لازم را داشته باشند، این بحران می‌تواند زمینه‌ساز توافقی تازه و جامع‌تر شود؛ توافقی که مسائل دیرینه دو کشور را حل کند و مسیر جدیدی برای روابط آینده بگشاید.
انتظار می‌رود ایران نیز پیشنهادهای جدیدی روی میز مذاکره با اروپا و آمریکا قرار دهد
این استاد روابط بین‌الملل دانشگاه با اشاره به اینکه نشست اخیر شورای امنیت سازمان ملل متحد بار دیگر موضوع تحریم‌های ایران را به صدر دستور کار دیپلماسی جهانی بازگرداند؛ گفت: این نشست برای بررسی تداوم لغو تحریم‌هایی برگزار شد که از زمان برجام تاکنون تعلیق شده بودند. فعال‌سازی مکانیزم اسنپ‌بک از سوی اروپا باعث شد این جلسه عملاً نخستین گام در مسیر بازگشت احتمالی تحریم‌ها باشد. همان‌گونه که پیش‌بینی می‌شد، قطعنامه پیشنهادی رئیس دوره‌ای شورای امنیت با مخالفت جدی سه کشور اروپایی و ایالات متحده روبه‌رو شد و به تصویب نرسید. این نتیجه به معنای پایان ماجرا نیست، اما نشان می‌دهد مسیر پیش رو برای ایران دشوارتر از گذشته خواهد بود.
سلطانی با اشاره به اینکه تا پنجم مهرماه فرصت وجود دارد، گفت: ایران با اتکا به حمایت سیاسی چین و روسیه و همراهی برخی اعضای غیردائم شورای امنیت می‌تواند تحرکات دیپلماتیک خود را ادامه دهد. احتمال دارد پیش‌نویس تازه‌ای برای تمدید تعلیق تحریم‌ها ارائه شود. در همین حال، انتظار می‌رود ایران نیز پیشنهادهای جدیدی روی میز مذاکره با اروپا و آمریکا قرار دهد تا شاید حداقل توافقی موقت؛ مثلاً برای سه تا شش ماه، حاصل شود و به مذاکرات زمان بیشتری داده شود. با این حال، دستیابی به چنین توافقی در این بازه کوتاه بسیار دشوار است. اختلافات بنیادین همچنان باقی است و هر طرف تلاش می‌کند در این شرایط حساس، امتیازات بیشتری از دیگری بگیرد.
وی خاطرنشان کرد: ایران اخیراً توافقی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای ازسرگیری همکاری‌ها امضا کرد؛ اقدامی که در ظاهر می‌توانست به نگرانی‌های اروپا پاسخ دهد. همچنین سید عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، پیشنهادی به سه کشور اروپایی ارائه داد تا مسیر دیپلماسی باز بماند. با وجود این، نه توافق با آژانس و نه ابتکار دیپلماتیک ایران نتوانست اروپایی‌ها را قانع کند. پس از آسیب‌های وارده به زیرساخت‌های هسته‌ای ایران و تحولات منطقه‌ای اخیر، انتظارات اروپا افزایش یافته است. آنها اکنون فراتر از حوزه هسته‌ای، خواستار امتیازات ایران در زمینه‌های سیاسی، منطقه‌ای و حتی نظامی هستند. از نگاه اروپا، پیشنهادهای ایران حداقلی بود و همین امر موجب شد مخالفت جدی خود را با تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ نشان دهند.
بازگشت تحریم‌های سازمان ملل می‌تواند فرصتی برای پرداختن به تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا نیز ایجاد کند. در واقع، این بار شاید حضور فعال‌تر آمریکا در مذاکرات، مسیر تازه‌ای برای حل‌وفصل اختلافات طولانی‌مدت بگشاید.
نیویورک آخرین فرصت برای جلوگیری از بازگشت تحریم‌هاست
تحلیلگر روابط بین‌الملل درباره اهمیت سفر رئیس‌جمهور به نیویورک و مجمع عمومی سازمان ملل توضیح داد: سفر آقای پزشکیان و تیم دیپلماتیک ایران به نیویورک برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل می‌تواند فرصتی تازه فراهم کند. احتمال مذاکرات مستقیم و جدی‌تر با سران و وزرای خارجه اروپا و آمریکا در حاشیه این نشست وجود دارد. چنین گفت‌وگوهایی ممکن است زمینه‌ساز توافقی موقت برای تمدید لغو تحریم‌ها شود. هرچند احتمال موفقیت بالا نیست، اما این آخرین فرصت برای جلوگیری از بازگشت تحریم‌ها پیش از ۵ مهر خواهد بود.
سلطانی در پاسخ به این پرسش که آیا بازگشت تحریم‌ها به معنای پایان دیپلماسی است؛ گفت: حتی اگر مکانیزم ماشه عملی شود و تحریم‌ها بازگردند، باز هم پرونده دیپلماسی بسته نخواهد شد. ایران همچنان می‌تواند مذاکرات جدی‌تری را با اروپا و آمریکا آغاز کند. این مذاکرات شاید به توافقی جدید و جامع‌تر هم منجر شود؛ توافقی که لزوماً برجام نخواهد بود، اما می‌تواند مشابه قطعنامه ۲۲۳۱، مبنای لغو دوباره تحریم‌ها قرار گیرد.
وی تصریح کرد: علاوه بر این، بازگشت تحریم‌های سازمان ملل می‌تواند فرصتی برای پرداختن به تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا نیز ایجاد کند. در واقع، این بار شاید حضور فعال‌تر آمریکا در مذاکرات، مسیر تازه‌ای برای حل‌وفصل اختلافات طولانی‌مدت بگشاید.
خروج از پیمان NPT یا قطع همکاری با آژانس انرژی اتمی فرصتی برای دیپلماسی باقی نمی‌گذارد
استاد روابط بین‌الملل دانشگاه درباره تبعات واکنش‌های هیجانی مانند خروج از NPT هم گفت: موفقیت هر سناریویی به رفتار طرفین پس از بازگشت احتمالی تحریم‌ها بستگی دارد. واکنش‌های هیجانی، می‌تواند بسیار خطرناک باشد. اقداماتی مانند خروج از پیمان NPT یا قطع همکاری با آژانس انرژی اتمی نه‌تنها فرصتی برای دیپلماسی باقی نمی‌گذارد، بلکه ممکن است ایران را به ذیل ماده ۴۲ فصل هفتم منشور ملل متحد بکشاند. این ماده امکان اقدام نظامی علیه ایران را قانونی می‌کند؛ وضعیتی به‌مراتب سخت‌تر از تحریم‌های ذیل ماده ۴۱.
سلطانی ادامه داد: دستگاه دیپلماسی ایران باید نهایت تدبیر را به خرج دهد و اجازه ندهد انتقادها یا فشارهای سیاسی داخلی به سیاست‌های عملی آسیب‌زا تبدیل شود. در غیر این صورت، واکنش‌های متقابل غرب می‌تواند شرایط را به مراتب بحرانی‌تر کند.
وی درباره تبعات بازگشت تحریم‌ها و فرصت‌های موجود در آن هم گفت: بی‌تردید بازگشت تحریم‌ها بیش از آنکه فرصت باشد، تهدیدی جدی برای اقتصاد و سیاست خارجی ایران است. با این حال، در دل هر تهدیدی می‌تواند فرصتی نیز نهفته باشد. اگر ایران و آمریکا اراده دیپلماتیک لازم را داشته باشند، این بحران می‌تواند زمینه‌ساز توافقی تازه و جامع‌تر شود؛ توافقی که مسائل دیرینه دو کشور را حل کند و مسیر جدیدی برای روابط آینده بگشاید.
تحلیلگر مسائل بین‌الملل درباره تاثیر حمایت کشورهایی چون چین و روسیه از ایران هم گفت: این حمایت‌ها اگرچه از نظر سیاسی مهم است، اما از نظر حقوقی ضمانت اجرایی ندارد. زیرا همین کشورها پیش‌تر قطعنامه‌های شورای امنیت را تأیید و در قالب قطعنامه ۲۲۳۱ پذیرفته بودند. با این حال، اگر پکن و مسکو ابتکارهای حقوقی تازه‌ای در شورای امنیت ارائه دهند، می‌توانند نقش مهمی در تقویت موضع ایران ایفا کنند. حمایت سیاسی آنها ارزشمند است، اما کافی نیست و باید با اقدامات عملی در عرصه دیپلماتیک همراه شود.

انتهای خبر/