میدان مشترک یادآوران، دومین ذخیره‌گاه بزرگ نفتی ایران، امروز به صحنه رقابتی تبدیل شده که هر روز اختلاف برداشت آن، میلیاردها دلار درآمد و بخشی از سرمایه ملی را تعیین می‌کند.
دریافت صفحه با کد QR
یادآوران؛ ماراتن بی‌پایان ایران و عراق بر سر ثروت سیاه
24 شهريور 1404 ساعت 10:22
میدان مشترک یادآوران، دومین ذخیره‌گاه بزرگ نفتی ایران، امروز به صحنه رقابتی تبدیل شده که هر روز اختلاف برداشت آن، میلیاردها دلار درآمد و بخشی از سرمایه ملی را تعیین می‌کند.
به گزارش کارآفرينان نيوز در قلب دشت‌های گرم و غبارآلود خوزستان، جایی که نخل‌های پراکنده مرز را به یاد می‌آورند و خاک مرطوب از بوی نفت آکنده است، میدان یادآوران سال‌هاست که میان ایران و عراق تقسیم شده است. این میدان، که پس از آزادگان دومین ذخیره‌گاه بزرگ نفت مشترک کشور محسوب می‌شود، اکنون در سال ۱۴۰۴ به آوردگاهی برای رقابت تمام‌عیار بدل شده است؛ رقابتی که نه در میدان نبرد، بلکه صدها متر زیر سطح زمین جریان دارد.
مرزی که در زیر خاک معنا می‌یابد
یادآوران در جنوب‌غرب اهواز و شمال خرمشهر واقع شده و در زیرپوست زمین با میدان «سندباد» عراق همسایه است. در این نقطه، مرز جغرافیایی تنها یک خط روی نقشه است؛ چرا که نفت، بی‌اعتنا به تقسیم‌بندی‌ها، در یک مخزن عظیم جریان دارد. هر بشکه‌ای که برداشت می‌شود، از فرصت طرف مقابل می‌کاهد.
ابعاد جغرافیایی و زمین‌شناسی
میدان یادآوران، یک مخزن هیدروکربنی عظیم در حوضه زاگرس با ساختار لایه‌بندی و پیچیدگی‌های خاص خود است. لایه‌های نفتی در عمق قابل توجهی قرار دارند و دسترسی به آن‌ها نیازمند فناوری‌های پیشرفته حفاری و مهندسی مخزن است. این میدان بخشی از کمربند نفتی غرب کارون است که از نظر زمین‌شناسی، ارتباط نزدیکی با میادین دیگر منطقه دارد.
برآوردها نشان می‌دهد مجموع ذخایر درجای تخمینی میدان به ۳۰ میلیارد بشکه می‌رسد که از این میزان حدود ۱۷ میلیارد بشکه قابل استحصال است. این حجم ذخایر، یادآوران را در ردیف میدان‌های فوق‌بکر (Supergiant) قرار می‌دهد. نفت این میدان با درجه API حدود ۳۰ و گوگرد متوسط، هم برای پالایش داخلی و هم برای صادرات مطلوب است. کیفیت نفت، اگرچه برای صادرات مطلوب است، اما پیچیدگی‌های خاص خود را در فرآیند استخراج و فرآورش دارد که نیازمند سرمایه‌گذاری در فناوری‌های مناسب است.
همسایگی با میدان سندباد
میدان سندباد عراق، واقع در سمت دیگر مرز، از نظر زمین‌شناسی به مخزن یادآوران متصل است. این اتصال به معنای یک «مخزن مشترک» است که در آن، هیدروکربن‌ها بدون توجه به مرزهای سیاسی، بین دو کشور در جریان هستند. این ویژگی، مسئله «حقابه» یا «سهم برداشت» را به یک موضوع حیاتی تبدیل می‌کند. هرگونه برداشت شتاب‌زده یا ناکارآمد از سوی یک طرف، به طور مستقیم بر میزان ذخایر قابل دسترس طرف دیگر تأثیر می‌گذارد.
نگاهی به تاریخچه توسعه
حرکت‌های اولیه شناسایی این میدان به دهه ۷۰ خورشیدی بازمی‌گردد، زمانی که گروه‌های اکتشافی شرکت ملی نفت ایران در امتداد ساختار مخزنی غرب کارون فعالیت می‌کردند. این فعالیت‌ها شامل مطالعات لرزه‌نگاری، تفسیر داده‌های زمین‌شناسی و حفاری چاه‌های اکتشافی اولیه بود. اما توسعه جدی، پس از سال ۱۳۸۷ و با عقد قراردادهایی برای فاز نخست برداشت آغاز شد. در آن دوره، محدودیت‌های فناوری و سرمایه، پیشرفت پروژه را کند ساخت.
فاز اول توسعه یادآوران با هدف دستیابی به سطوح تولید اولیه طراحی شد. این فاز شامل توسعه زیرساخت‌های اولیه، نصب تأسیسات سرچاهی و بهره‌برداری اولیه از چاه‌های حفر شده بود. اما چالش‌های فنی و مالی، اجرای این فاز را با تأخیر و محدودیت‌های قابل توجهی مواجه کرد.
تحول اصلی با آغاز دهه ۱۳۹۰ و تمرکز دولت‌ها بر میادین مشترک رخ داد؛ اما همزمان با بازگشت تحریم‌ها در سال ۱۳۹۷، روند جذب سرمایه و فناوری خارجی بار دیگر متوقف شد. قراردادهایی که با شرکت‌های آسیایی و اروپایی در حال نهایی‌شدن بود، لغو گردید و بار توسعه میدان به طور کامل بر دوش پیمانکاران داخلی افتاد. این امر، محدودیت‌های قابل توجهی در دسترسی به دانش فنی روز، تجهیزات پیشرفته و تأمین مالی ایجاد کرد.
نقش پیمانکاران داخلی
پس از خروج شرکت‌های خارجی، پیمانکاران داخلی ایران، با وجود محدودیت‌ها، تلاش کرده‌اند تا چرخ توسعه میدان را به گردش درآورند. این تلاش‌ها با تکیه بر توانمندی‌های موجود و دانش بومی صورت گرفته است، اما سرعت پیشرفت به دلیل کمبود منابع و فناوری‌های خاص، کندتر از حد انتظار بوده است.
اکنون، تولید بخش ایرانی یادآوران به حدود ۱۲۰ هزار بشکه در روز رسیده است؛ رقمی که با وجود رشد ۱۰ درصدی نسبت به سال قبل، هنوز فاصله زیادی با عملکرد عراق دارد. در آن سوی مرز، عراق با کمک غول‌های نفتی جهان مانند CNPC چین، پتروناس مالزی، توتال فرانسه و BP بریتانیا، روزانه بیش از ۲۵۰ هزار بشکه تولید می‌کند.
اختلاف تولید ۱۳۰ هزار بشکه در روز بین ایران و عراق، معادل بیش از ۴۷ میلیون بشکه در سال است. این اختلاف، یک شکاف قابل توجه در بهره‌برداری از یک مخزن مشترک محسوب می‌شود و پیامدهای اقتصادی مهمی برای ایران دارد.
اگر قیمت هر بشکه را ۸۰ دلار در نظر بگیریم، درآمد سالانه عراق از این مزیت برداشت، دست‌کم ۳.۷ میلیارد دلار بیشتر از ایران است. این رقم نشان‌دهنده ارزش بالای ذخایر مشترک و اهمیت سرعت در برداشت از آن‌هاست. این شکاف درآمدی، توانایی سرمایه‌گذاری مجدد در توسعه میادین را برای ایران محدودتر می‌کند.
نقش شرکت‌های بین‌المللی در عراق
حضور شرکت‌های بزرگ نفتی جهان در توسعه میدان سندباد عراق، نشان‌دهنده توانایی آن‌ها در تأمین مالی، فناوری و مدیریت پروژه‌های بزرگ نفتی است. این شرکت‌ها با تخصص در حفاری‌های عمیق، EOR (ازدیاد برداشت) و مدیریت مخازن، سرعت توسعه و بهره‌وری را افزایش داده‌اند.
دلایل عقب‌ماندگی ایران
دلایل عقب‌ماندگی ایران در توسعه میدان یادآوران و سایر میادین مشترک، متعدد و اغلب به هم مرتبط هستند:
۱. تحریم و محدودیت سرمایه‌گذاری خارجی: تحریم‌های بانکی و صنعتی، مانع ورود فناوری‌های نو و سرمایه‌گذاران خارجی شد. این امر نه تنها دسترسی به سرمایه کلان را دشوار ساخت، بلکه دسترسی به دانش فنی پیشرفته و تجهیزات تخصصی را نیز محدود کرد. شرکت‌های بین‌المللی به دلیل ریسک‌های سیاسی و تحریم‌ها، تمایلی به سرمایه‌گذاری در پروژه‌های نفتی ایران نشان ندادند.
۲. فقدان فناوری پیشرفته حفاری و EOR: نبود توان داخلی گسترده در حفاری افقی چند کیلومتری و سامانه‌های پیشرفته ازدیاد برداشت (Enhanced Oil Recovery - EOR). حفاری افقی و چندشاخه‌ای برای دسترسی به نقاط دورتر مخزن و افزایش سطح تماس با سازند نفتی ضروری است. همچنین، روش‌های EOR مانند تزریق گاز، آب یا مواد شیمیایی برای حفظ فشار مخزن و استخراج نفت باقی‌مانده، حیاتی هستند. کمبود تخصص و تجهیزات در این زمینه‌ها، بهره‌وری برداشت را کاهش داده است.
۳. کمبود زیرساخت فرآورش و انتقال: محدودیت ظرفیت واحدهای فرآورش و خطوط لوله باعث کاهش برداشت عملیاتی شده است. تأسیسات فرآورش (مانند واحدهای جداسازی نفت، گاز و آب) و شبکه انتقال نفت، باید متناسب با حجم تولید توسعه یابند. اگر این زیرساخت‌ها نتوانند به موقع توسعه یابند، تولید از چاه‌ها باید محدود شود تا از سرریز تأسیسات جلوگیری شود.
۴. بی‌ثباتی مدل‌های قراردادی: تغییرات پی‌درپی بین بیع‌متقابل، IPC (قراردادهای نفتی ایران) و مدل‌های بومی، ریسک سرمایه‌گذاری را افزایش داد. عدم وجود یک مدل قراردادی پایدار و جذاب برای سرمایه‌گذاران، تردیدهایی را در مورد سودآوری و امنیت سرمایه ایجاد کرده و مانع جذب سرمایه گذاری بلندمدت شده است.
تجربه عراق؛ درس‌های آشکار
عراق از آغاز توسعه میادین مشترک، برنامه‌های تزریق آب و گاز را برای حفظ فشار اجرا کرده و از فناوری حفاری افقی و چندشاخه‌ای به‌طور گسترده بهره برده است. واحدهای فرآورش نزدیک به محل برداشت نیز باعث شده کاهش زمان تا صادرات، سودآوری را افزایش دهد.
عراق توانسته است با شرکت‌های نفتی بین‌المللی همکاری مؤثری برقرار کند. این همکاری‌ها شامل انتقال دانش فنی، سرمایه‌گذاری مشترک و مدیریت پروژه‌های پیچیده است.
تکنولوژی‌های نوین در عراق:
کد مطلب: 7860