در سال‌های اخیر، بسیاری از تجار ایرانی صادرات به کشورهای همسایه را ترک کرده‌اند.نه به‌خاطر نبود تقاضا یا مشکلات تولید، بلکه به‌دلیل سنگ‌اندازی‌هایی که در مرزهای ایران رخ می‌دهد.تغییر ناگهانی در تعرفه‌ها، صدور و لغو ممنوعیت‌های خلق‌الساعه، نبود خطوط اعتباری پایدار و ناهماهنگی بین نهادهای گمرکی، ارزی و تجاری، صادرات را برای بسیاری از فعالان اقتصادی غیرقابل پیش‌بینی و پرریسک کرده است.یک صادرکننده مصالح ساختمانی در استان ایلام می‌گوید: بازار عراق تشنه مصالح ماست، اما با هر بار تغییر در ضوابط صادراتی، ما باید هزینه جدیدی بپردازیم، گاهی حتی کالای بارگیری‌شده از مرز برمی‌گردد. این یعنی خستگی اقتصادی. در این فضا، بازرگان ترکیه‌ای که ثبات مقررات دارد، همیشه پیروز است.

بررسی آمار رسمی نشان می‌دهد که سهم ایران از بازار عراق، افغانستان و آسیای مرکزی در حال کاهش است:صادرات ایران به عراق از ۱۲ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۷ به زیر ۹ میلیارد دلار در ۱۴۰۲ سقوط کرده است، در حالی که ترکیه، عربستان و چین در حال گسترش نفوذ خود هستند.افغانستان، علیرغم وابستگی شدید به کالای ایرانی، به دلیل نبود خطوط حمل‌ونقل پایدار و مشکلات مالی، در حال جایگزینی برخی واردات خود از مسیر پاکستان و تاجیکستان است.قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی، که می‌توانستند به بازار طبیعی صادرات سیمان، برق، مواد غذایی و خدمات مهندسی ایران بدل شوند، به میدان رقابت تمام‌عیار روسیه و ترکیه تبدیل شده‌اند.

صادق محبی، کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس درباره تجارت با همسایگان گفت: ما همیشه درباره بازار همسایگان شعار داده‌ایم، اما هیچ‌وقت نهادسازی مؤثر نکردیم. نه پنجره واحد صادرات داریم، نه دیپلماسی اقتصادی فعال. این کارشناس اقتصادی ادامه داد: وقتی مقررات هر هفته تغییر می‌کند، فعال اقتصادی از بازار فرار می‌کند. ترکیه سال‌هاست برای عراق و قفقاز تیم‌های توسعه بازار مستقر کرده، ما حتی برای صادرات خرما به عراق مجوز لازم داریم!.وی افزود: با همین توان فعلی هم می‌توان صادرات را افزایش داد. ایران نیاز به معجزه ندارد. فقط چند تصمیم اجرایی کوچک می‌خواهد. مثلاً ایجاد پنجره واحد صادرات در مرزها، تهاتر رسمی کالا با ارز یا سوخت، دادن اختیار به استان‌های مرزی برای مذاکره با همسایگان، یا هدف‌گذاری عددی صادرات برای هر سفارتخانه.محبی تاکید کرد: در کوتاه مدت پنج اقدام عملی را پیشنهاد می‌شود:۱. ایجاد پنجره واحد صادرات منطقه‌ای برای هر کشور همسایه.۲. ثبات در مقررات صادراتی و حذف ممنوعیت‌های مقطعی.۳. تهاتر رسمی با کشورهایی که مشکل بانکی دارند.۴. تفویض اختیار به استانداران مرزی برای توافقات لجستیکی.۵. هدف‌گذاری صادراتی کمی برای سفرا و رایزنان اقتصادی ایران.

فراموش نکنیم که کالاهای ایرانی از نظر قیمت، کیفیت و نزدیکی فرهنگی برای بازار همسایگان جذاب‌اند. لبنیات، سیمان، دارو، خدمات مهندسی، برق، گاز، محصولات کشاورزی و حتی صنایع‌دستی ایرانی می‌توانند در بازارهای پیرامونی رشد کنند.حمل‌ونقل زمینی و ریلی کوتاه‌مدت، موقعیت استراتژیک در کریدورهای منطقه‌ای، و اشتراکات مذهبی و زبانی، برگ‌های برنده‌ای هستند که در صورت اراده اجرایی، می‌توانند برگشت‌پذیر باشند.

ساده است: فرصت صادراتی ایران در منطقه هنوز زنده است. اما این فرصت مثل پنجره‌ای نیمه‌باز، هر لحظه ممکن است بسته شود.برای فعال‌سازی آن، ایران نیازی به فناوری پیچیده یا ورود به نظام مالی بین‌المللی ندارد.فقط باید چند مانع داخلی را بردارد، چند تصمیم را بگیرد، و چند هماهنگی ساده اما مؤثر را میان دستگاه‌های مسئول برقرار کند.بازار همسایگان درِ خانه ماست. اگر امروز وارد نشویم، فردا دیگر کسی در را باز نخواهد کرد.با دنبال‌کردن صفحه اقتصادی خبرگزاری فارس در جریان آخرین تحولات اقتصادی ایران و جهان قرار بگیرید.